Terapeutyczne właściwości wody utlenionej (H₂O₂): zastosowania, mechanizmy i bezpieczeństwo kliniczne Streszczenie Woda

Terapeutyczne właściwości wody utlenionej (H₂O₂): zastosowania,
mechanizmy i bezpieczeństwo kliniczne
Streszczenie
Woda utleniona (nadtlenek wodoru, H₂O₂) to związek chemiczny znany
przede wszystkim jako środek dezynfekujący. W ostatnich dekadach rosnące
zainteresowanie jego działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym i
immunomodulującym doprowadziło do analizowania jego potencjalnych
zastosowań terapeutycznych. Praca ta omawia mechanizmy działania H₂O₂,
jego potencjalne korzyści w terapii zakażeń, leczeniu ran, chorób
wirusowych i jako modulator odpowiedzi immunologicznej, podkreślając
jednocześnie ograniczenia i ryzyko związane z nieprawidłowym
stosowaniem.
1. Wprowadzenie
Nadtlenek wodoru (H₂O₂) jest prostym nadtlenkiem, który w niskich
stężeniach (3%) jest powszechnie dostępny jako środek antyseptyczny. W
organizmach biologicznych pełni funkcję cząsteczki sygnałowej oraz
bierze udział w odpowiedzi immunologicznej – w szczególności w
fagocytozie. Jego zastosowanie terapeutyczne w medycynie, choć
kontrowersyjne, jest przedmiotem badań w różnych dziedzinach, od
dermatologii po onkologię.
2. Mechanizm działania biologicznego
    Utlenianie mikroorganizmów:
    H₂O₂ uszkadza błony komórkowe bakterii i wirusów, prowadząc do ich
lizy. Wytwarzany lokalnie przez neutrofile w odpowiedzi immunologicznej,
wspomaga naturalne mechanizmy obronne organizmu.
    Wolne rodniki i stres oksydacyjny:
    W obecności jonów metali (np. Fe²⁺), H₂O₂ generuje rodniki
hydroksylowe (reakcja Fentona), co może prowadzić do uszkodzeń DNA i
lipidów. W kontrolowanym środowisku, efekt ten może być terapeutyczny
(np. niszczenie komórek nowotworowych).
    Wpływ na mitochondria i metabolizm komórkowy:
    W niewielkich stężeniach H₂O₂ działa jako cząsteczka sygnałowa
wpływająca na proliferację, apoptozę i różnicowanie komórek.
3. Zastosowania kliniczne
3.1. Leczenie ran i infekcji skórnych
H₂O₂ jest skutecznym środkiem do czyszczenia ran i owrzodzeń,
szczególnie w zakażeniach beztlenowcami. W stężeniu 3% stosowany
miejscowo wykazuje działanie bakteriobójcze.
3.2. Higiena jamy ustnej
Roztwór 1–3% wykorzystywany jest w płukankach do leczenia aft, zapalenia
dziąseł i jako środek wybielający. Działa przeciwbakteryjnie,
ograniczając rozwój patogenów w jamie ustnej.
3.3. Terapia nebulizacyjna i donosowa (kontrowersyjna)
Niektóre nieformalne źródła promują stosowanie rozcieńczonego H₂O₂ w
nebulizacji jako terapię wspomagającą infekcje dróg oddechowych (np.
COVID-19), jednak brak jest wystarczających danych klinicznych
potwierdzających bezpieczeństwo i skuteczność tej metody.
3.4. Terapia przeciwnowotworowa (eksperymentalna)
H₂O₂ rozważa się jako środek cytotoksyczny wobec komórek nowotworowych w
warunkach laboratoryjnych, szczególnie w połączeniu z terapią
fotodynamiczną lub ozonoterapią.
3.5. Detoksykacja i terapia dożylna (niezalecana klinicznie)
Terapia dożylna H₂O₂ jest stosowana w medycynie alternatywnej, m.in. w
USA, jednak uznawana jest za niebezpieczną i niezgodną z zasadami EBM
(Evidence-Based Medicine). Może prowadzić do zatorów gazowych, hemolizy
i śmierci.
4. Bezpieczeństwo i ryzyko
    Stosowanie miejscowe: bezpieczne przy stężeniu ≤3%, ale może
powodować podrażnienie skóry, opóźnione gojenie przy przewlekłym
stosowaniu.
    Stosowanie doustne/dożylne: niezalecane; istnieją udokumentowane
przypadki powikłań takich jak zator powietrzny, owrzodzenia przełyku i
perforacje.
    Inhalacja: potencjalnie drażniąca dla płuc i śluzówki; brak badań
klinicznych z randomizacją.
5. Stan prawny i wytyczne medyczne
Europejska Agencja Leków (EMA) oraz FDA dopuszczają H₂O₂ wyłącznie do
stosowania zewnętrznego i w stomatologii. Jakiekolwiek inne zastosowania
są niezatwierdzone i mogą stanowić zagrożenie zdrowotne.
6. Podsumowanie
Woda utleniona ma udokumentowane właściwości terapeutyczne w
zastosowaniach miejscowych i stomatologicznych. Choć jej działanie
biologiczne jako czynnika oksydacyjnego jest bezsprzeczne, potencjalne
rozszerzenie zastosowań terapeutycznych wymaga dalszych badań
klinicznych. Nieautoryzowane stosowanie H₂O₂ w terapiach doustnych i
dożylnych wiąże się z istotnym ryzykiem i nie jest zgodne z aktualną
wiedzą medyczną.
7. Literatura
    Halliwell B, Gutteridge JMC. Free Radicals in Biology and Medicine.
Oxford University Press, 2015.
    Finney L et al. "Role of hydrogen peroxide in immune response."
Immunology Today. 2020.
    EMA. "Hydrogen Peroxide: Assessment Report." 2019.
    Langemann H et al. "Topical use of hydrogen peroxide in wound care."
Wound Care Journal, 2016.
    World Health Organization. Model List of Essential Medicines, 2023.
--