Metformina – nie tylko na cukrzycę: naukowa analiza rozszerzonych właściwości terapeutycznych oraz uznanie cukrzycy typu

Metformina – nie tylko na cukrzycę: naukowa analiza rozszerzonych
właściwości terapeutycznych oraz uznanie cukrzycy typu 5 (MODY)
Streszczenie
Metformina, będąca od dekad podstawowym lekiem w leczeniu cukrzycy typu
2 (T2DM), coraz częściej znajduje zastosowanie w terapii schorzeń
wykraczających poza zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Niniejsza
praca przedstawia rozszerzone działanie metforminy w onkologii,
geriatrii, zespole metabolicznym oraz jej potencjalne znaczenie w
leczeniu rzadkiej, niedawno uznanej jednostki chorobowej – cukrzycy typu
5, znanej jako MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young). Oficjalne
uznanie MODY przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF) w
kwietniu 2025 roku kończy wieloletnie debaty diagnostyczne i otwiera
nowy etap w indywidualizacji leczenia cukrzycy.
1. Wprowadzenie
Metformina od ponad 60 lat pozostaje najczęściej przepisywanym lekiem
doustnym w leczeniu cukrzycy typu 2. Jej działanie jako sensybilizatora
insuliny poprzez aktywację kinazy AMPK umożliwiło rozwój licznych badań
nad jej zastosowaniem w chorobach zapalnych, nowotworowych,
mitochondrialnych oraz procesach starzenia się. Jednocześnie, uznanie
cukrzycy typu 5 (MODY) jako odrębnej jednostki chorobowej redefiniuje
podejście do rozpoznania i terapii cukrzycy u młodych osób.
2. Metformina: działanie i nowe obszary zastosowań
2.1 Mechanizm działania
Metformina zmniejsza glukoneogenezę wątrobową i zwiększa wrażliwość
tkanek na insulinę. Jej główne działanie opiera się na aktywacji kinazy
AMPK, co prowadzi do:
    poprawy metabolizmu lipidów,
    zmniejszenia stanu zapalnego,
    poprawy funkcji mitochondrialnej.
2.2 Pozaglikemiczne korzyści z metforminy
    Onkologia: Badania populacyjne wykazują mniejsze ryzyko występowania
niektórych nowotworów u pacjentów stosujących metforminę. Prowadzone są
badania kliniczne nad jej zastosowaniem w raku piersi, jelita grubego i
prostaty.
    Starzenie się: Próba TAME (Targeting Aging with Metformin) analizuje
wpływ metforminy na spowolnienie procesów starzenia się poprzez
działanie antyoksydacyjne i poprawę funkcji mitochondrialnej.
    Kardioprotekcja: Obniżenie stężenia LDL, poprawa funkcji śródbłonka.
    PCOS: Normalizacja cyklu miesiączkowego i zmniejszenie
hiperinsulinemii.
3. Cukrzyca typu 5 (MODY): kliniczna i genetyczna charakterystyka
3.1 Definicja i uznanie choroby
W kwietniu 2025 roku IDF oficjalnie uznała cukrzycę typu 5 (MODY) jako
odrębną jednostkę chorobową. MODY to monogenowa forma cukrzycy,
dziedziczona autosomalnie dominująco, charakteryzująca się brakiem
insulinooporności i autoimmunizacji.
3.2 Patofizjologia
MODY spowodowana jest mutacjami w genach odpowiadających za funkcję
komórek beta trzustki (m.in. HNF1A, HNF4A, GCK), co prowadzi do
niewystarczającej produkcji insuliny.
3.3 Obraz kliniczny
    Początek choroby przed 25. rokiem życia
    Brak otyłości
    Brak insulinooporności
    Rodzinne występowanie (dziedziczenie autosomalne dominujące)
    Łagodna hiperglikemia na czczo
    Często błędnie diagnozowana jako T1DM lub T2DM
4. Kontekst społeczno-ekonomiczny i rozpoznanie MODY
Występowanie MODY jest istotne zwłaszcza w populacjach ubogich, gdzie
dostęp do diagnostyki genetycznej jest ograniczony. Skutkuje to częstym
nadrozpoznaniem cukrzycy typu 1 i nieadekwatnym leczeniem insuliną.
5. Metformina w MODY – uzasadnienie terapeutyczne
Chociaż MODY nie wiąże się z insulinoopornością, metformina może
przynosić korzyści:
    Zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie,
    Poprawia profil lipidowy,
    Może wspierać leczenie w wybranych podtypach MODY (szczególnie z
mutacjami w HNF1A).
Dowody kliniczne:
    Małe badania i opisy przypadków sugerują umiarkowaną poprawę
kontroli glikemii przy stosowaniu metforminy.
    Może opóźniać konieczność stosowania insuliny lub pochodnych
sulfonylomocznika.
6. Znaczenie uznania MODY dla systemu ochrony zdrowia
    Dostępność diagnostyki: Konieczne są zmiany w dostępie do testów
genetycznych.
    Indywidualizacja terapii: Wielu pacjentów z MODY nie potrzebuje
insuliny.
    Edukacja lekarzy: Potrzebne są programy szkoleniowe dla lekarzy POZ.
7. Rekomendacje i kierunki dalszych badań
7.1 Dla nauki
    Badania RCT nad skutecznością metforminy w różnych podtypach MODY.
    Analiza wpływu metforminy na funkcję mitochondriów w MODY.
7.2 Dla zdrowia publicznego
    Rozwój algorytmów do wstępnej identyfikacji MODY bez testów
genetycznych.
    Dotacje na genotypowanie pacjentów z młodzieńczą cukrzycą.
7.3 Dla praktyki klinicznej
    Terapia dostosowana do typu mutacji.
    Unikanie niepotrzebnej insulinoterapii u młodych pacjentów z MODY.
8. Wnioski
Metformina wykazuje szerokie spektrum działania wykraczające poza
leczenie cukrzycy typu 2. Jej potencjalne zastosowanie w leczeniu MODY,
nowo uznanej formy cukrzycy typu 5, otwiera nowe możliwości
terapeutyczne. Połączenie wiedzy genetycznej z działaniem metforminy
może stanowić przełom w leczeniu spersonalizowanym, szczególnie w
populacjach o ograniczonym dostępie do zasobów medycznych.
Bibliografia
    Rena G., Hardie D.G., Pearson E.R. (2017). The mechanisms of action
of metformin. Diabetologia, 60(9), 1577–1585.
    Zhou G. et al. (2001). Role of AMP-activated protein kinase in
mechanism of metformin action. J Clin Invest, 108(8), 1167–1174.
    Shepherd M. et al. (2001). Genetic testing in maturity-onset
diabetes of the young (MODY). Diabetic Medicine, 18(5), 417–425.
    Hattersley A.T., Patel K.A. (2020). Precision diabetes: learning
from monogenic diabetes. Diabetologia, 63, 2066–2076.
    IDF Diabetes Atlas (2025), 11th Edition.
    TAME Trial – American Federation for Aging Research, 2023.
--